آزمون‌های آب آشامیدنی: اصول، کاربردها و اهمیت
مقدمه
آب آشامیدنی یکی از اساسی‌ترین نیازهای زندگی انسان است و کیفیت آن نقش مستقیمی در سلامت و بهداشت افراد دارد. به‌منظور تضمین سلامت عمومی و جلوگیری از بروز بیماری‌های منتقله از آب، انجام آزمون‌های مختلف روی آب آشامیدنی ضروری است. این آزمون‌ها به منظور تشخیص آلودگی‌های شیمیایی، فیزیکی، و میکروبی انجام می‌شوند و از اهمیت بسیاری در تضمین ایمنی و کیفیت آب برخوردارند. در این مقاله به بررسی انواع آزمون‌های آب آشامیدنی، اصول و کاربردهای آن‌ها پرداخته می‌شود.
انواع آلودگی‌های آب آشامیدنی
آب آشامیدنی می‌تواند تحت تأثیر سه نوع آلودگی قرار بگیرد:
- آلودگی‌های فیزیکی: شامل ذرات معلق، کدورت و رنگ آب.
- آلودگی‌های شیمیایی: مانند فلزات سنگین (سرب، جیوه، کادمیوم)، مواد شیمیایی خطرناک (نیتریت‌ها و نیترات‌ها)، و آلودگی‌های آلی.
- آلودگی‌های میکروبی: شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها.
۱. آزمون‌های فیزیکی آب آشامیدنی
این دسته از آزمون‌ها به بررسی ویژگی‌های ظاهری و فیزیکی آب می‌پردازند:
الف. آزمون کدورت (Turbidity)
کدورت آب به میزان ذرات معلقی اطلاق می‌شود که می‌توانند نور را پراکنده کرده و شفافیت آب را کاهش دهند. روش نفلومتری معمولاً برای اندازه‌گیری کدورت استفاده می‌شود و به کمک یک نفلومتر مقدار کدورت به واحد NTU (Nephelometric Turbidity Units) تعیین می‌شود.
ب. آزمون رنگ
آب آشامیدنی باید بی‌رنگ باشد. تغییر رنگ می‌تواند ناشی از وجود مواد آلی، فلزات یا آلودگی‌های شیمیایی باشد. برای اندازه‌گیری رنگ، آب را از طریق یک دستگاه اسپکتروفتومتر عبور می‌دهند و رنگ آن با استانداردهای جهانی مقایسه می‌شود.
پ. آزمون بو و مزه
آب آشامیدنی باید بدون بو و مزه نامطبوع باشد. بوهای خاص مانند بوی کلر یا مواد آلی نشان‌دهنده وجود آلودگی‌های شیمیایی یا ترکیبات خاص در آب هستند.
۲. آزمون‌های شیمیایی آب آشامیدنی
این دسته از آزمون‌ها به بررسی حضور و غلظت مواد شیمیایی موجود در آب می‌پردازند:
الف. آزمون pH
pH آب نشان‌دهنده میزان اسیدی یا بازی بودن آن است. آب آشامیدنی باید pH متعادل (بین ۶.۵ تا ۸.۵) داشته باشد. pH خارج از این محدوده می‌تواند به لوله‌کشی‌ها آسیب برساند و برای سلامتی مضر باشد.
ب. آزمون سختی آب
سختی آب به غلظت کلسیم و منیزیم در آن اشاره دارد. آب سخت ممکن است مشکلاتی مانند رسوب در لوله‌ها و کاهش کارایی مواد شوینده ایجاد کند. سختی آب با واحد میلی‌گرم بر لیتر (mg/L) یا دانه در گالن (grains per gallon) اندازه‌گیری می‌شود.
پ. آزمون فلزات سنگین
فلزات سنگین مانند سرب، جیوه، کادمیوم و آرسنیک از جمله آلودگی‌های شیمیایی خطرناک در آب آشامیدنی هستند. وجود این فلزات می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامت شود. برای اندازه‌گیری غلظت این فلزات از تکنیک‌های طیف‌سنجی جرمی (ICP-MS) یا طیف‌سنجی جذب اتمی (AAS) استفاده می‌شود.
ت. آزمون نیترات و نیتریت
نیترات و نیتریت از جمله آلودگی‌های خطرناک شیمیایی هستند که معمولاً در اثر استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی یا ورود فاضلاب به منابع آب به وجود می‌آیند. نیترات‌ها می‌توانند موجب متی‌موگلوبینمیا (کم‌خونی ناشی از کمبود اکسیژن) در نوزادان شوند. غلظت نیترات‌ها و نیتریت‌ها از طریق کروماتوگرافی مایع یا گاز اندازه‌گیری می‌شود.
۳. آزمون‌های میکروبی آب آشامیدنی
یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین آزمون‌ها برای آب آشامیدنی، آزمون‌های میکروبی است که شامل بررسی وجود باکتری‌ها، ویروس‌ها، و انگل‌ها در آب می‌شود.
الف. آزمون کلی‌فرم‌ها
کلی‌فرم‌ها گروهی از باکتری‌ها هستند که حضورشان در آب نشان‌دهنده آلودگی احتمالی با فاضلاب یا مواد آلی است. آزمون رایج برای شناسایی این باکتری‌ها آزمون صافی قشایی یا کشت روی محیط کشت مخصوص کلی‌فرم‌ها است.
ب. آزمون اشرشیا کلی (E. coli)
اشرشیا کلی یکی از شاخص‌ترین باکتری‌های موجود در فاضلاب است و حضور آن در آب نشان‌دهنده آلودگی شدید میکروبی است. آزمون‌های PCR یا روش‌های کشت سریع برای شناسایی این باکتری به کار می‌روند.
پ. آزمون ویروس‌ها و انگل‌ها
وجود ویروس‌ها و انگل‌ها در آب آشامیدنی می‌تواند به شیوع بیماری‌های خطرناکی مانند ویروس هپاتیت، نورویروس‌ها و انگل‌های ژیاردیا و کریپتوسپوریدیوم منجر شود. برای شناسایی این عوامل، از روش‌های پیشرفته‌ای مانند PCR یا الایزا (ELISA) استفاده می‌شود.
استانداردهای کیفیت آب آشامیدنی
سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سازمان حفاظت از محیط زیست (EPA) در آمریکا استانداردهایی برای کیفیت آب آشامیدنی تعیین کرده‌اند. این استانداردها شامل محدودیت‌های مشخص برای غلظت مواد شیمیایی و میکروبی در آب است که باید در آزمون‌های کیفی رعایت شود. رعایت این استانداردها تضمین می‌کند که آب مصرفی سالم و بی‌خطر باشد.
نتیجه‌گیری
آزمون‌های آب آشامیدنی نقش حیاتی در حفظ سلامت عمومی و جلوگیری از انتشار بیماری‌های منتقله از آب دارند. با توجه به اهمیت آب آشامیدنی سالم و بی‌خطر، انجام منظم آزمون‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی ضروری است. همچنین، رعایت استانداردهای جهانی و نظارت مداوم بر کیفیت آب آشامیدنی از طریق این آزمون‌ها می‌تواند به حفظ سلامت جامعه و کاهش خطرات بهداشتی کمک کند.
بدون دیدگاه